Transitie in het Bargerveen

Herinrichting van het Bargerveen

Duizend jaar geleden was een groot deel van Nederland nog bedekt met hoogveen. In het Bargerveen werd het veen pas afgegraven toen de transitie naar steenkool al op gang kwam. Het Bargerveen is een van de laatste hoogveengebieden van Noordwest-Europa, en we willen het gebied graag beschermen. De veengroei is afhankelijk van het grondwater. Doordat het Bargerveen een hooggelegen gebied is, lekt het grondwater weg naar lagergelegen gebieden. Doel van dit project is om het hoogveen te behouden en versterken. Dit doen we door het verbeteren van de waterhuishouding. De aanleg van leemruggen, zandruggen en waterbuffers zorgt ervoor dat het grondwater niet weglekt. Tijdens de werkzaamheden is er veel contact met de bewoners uit de drie dorpen om het Bargerveen: Zwartemeer, Weiteveen en Nieuw-Schoonebeek.

Landinrichting langs de formele wettelijke route (Wet inrichting landelijk gebied Wilg) wordt tegenwoordig nog maar zelden gebruikt bij het inrichten van Nederland. Het zou langzaam en dwingend zijn en dat is niet wat we tegenwoordig willen. Toch hebben we er goede resultaten mee bereikt bij het verplaatsen van landbouwkundig gebruik vanaf de plek waar de zuidelijke buffer moest komen. En zonder dat er uitgebreide rechtszaken zijn gevoerd: er was juist veel tevredenheid. De huidige transities in het landschap, zoals in de landbouw en rond klimaatadaptatie en duurzame energie zijn complex. Pluimers: “Ik denk dat ook wettelijke landinrichting daar een belangrijke bijdrage aan kan leveren, naast de ‘gewone’ gebiedsprocessen zoals we die nu op veel plekken inzetten. De kennis en ervaring met de landinrichtingswet die we bij Prolander hebben, moeten we met elkaar gaan delen.”

Buffer Zuid

Hoe hebben we dit praktisch gedaan voor de Buffer Zuid? Doel was een buffer aanleggen en inrichten voor het ecologisch herstel van het Bargerveen en tegelijkertijd zorgen voor verbetering van de waterhuishouding voor de landbouw. Met een ruilplan (onderdeel van de Wilg) wilde we daarnaast ook de landbouwstructuur verbeteren door ruiling van kavels en verplaatsing van bedrijven. Dat is een behoorlijke opgave en dat kost tijd, maar het resultaat is er. Naast de doelen voor natuur en landbouw is het ook van belang dat de aanleg van de buffer geen negatief effect heeft op de (woon)omgeving. Bovendien hebben we de ‘recreatieve infrastructuur’ verbeterd door nieuwe wandel- en fietsverbindingen te maken.

De bestuurscommissie heeft een bredere ambitie voor de buffer. Met nieuwe activiteiten in het gebied wil de bestuurscommissie dit gebied een economische impuls geven. Hier zijn verschillende mogelijkheden voor onderzocht. Om mogelijke initiatieven te verzamelen is in 2019 een ‘battle of concepts’ georganiseerd. Hierbij werden young professionals en studenten gevraagd een innovatief verdienmodel voor de buffer te bedenken. Met deze wedstrijd zijn veel ideeën opgehaald, die varieerden van recreatie tot verschillende vormen van landbouw. Pluimers: “We werden overspoeld met leuke ideeën, maar er zaten nog geen ondernemers aan tafel.”

Marktconsultatie

Daarom organiseerden we vervolgens een marktconsultatie, waarbij marktpartijen hun ideeën voor de Buffer Zuid konden inbrengen. Hier kwamen een tiental potentiële initiatieven uit. Zoals campings, zonneparken, natuur-recreatie en educatieve initiatieven. Pluimers: “Daarna hebben we contact gelegd met marktpartijen en onderzocht of er ook echt een initiatiefnemer is die dit wil oppakken.” Sommige potentiële initiatieven vielen af. Voor het opwekken van zonne-energie had de gemeente bijvoorbeeld al andere plannen in hun regionale energiestrategie. Daarnaast zijn we met omwonenden in gesprek gegaan en bleek er grote weerstand tegen een grootschalig zonnepark. Zo werd elk initiatief gewogen en vielen er een paar af.

Voor de overgebleven initiatieven wilden we overzichtelijk maken onder welke voorwaarden een initiatief mogelijk zou zijn. Pluimers: “In het initiatiefpaspoort staat een beschrijving waar in de buffer het initiatief zou kunnen worden ontwikkeld en waar ze rekening mee moeten houden voor een goede landschappelijke inpassing.” De financiering zullen de marktpartijen zelf moeten regelen, maar met het paspoort geven we ze een kader en helpen we ze op weg.

Betrokkenheid bewoners

Tijdens een informatieavond werden de omwonenden geïnformeerd over de ontwikkelingen en konden ze hun wensen kenbaar maken. Zo wensten de omwonenden geen massa-toerisme, een goede aansluiting met Duitsland en verbeterde fietspaden. Ook is in overleg met de omgeving besloten dat de kades van de buffer niet hard en steil moeten zijn, maar juist bijna vlak. Ook moeten mensen de buffer kunnen beleven, door er bijvoorbeeld te wandelen of te kanoën.

Stappen durven zetten

Zo verkennen we hoe we binnen de grenzen van de doelen voor de buffer, het gebied een economische impuls kunnen geven. Het blijft een natuurgebied dat een bijdrage moet leveren aan het Bargerveen en ook een belangrijke bron van water voor het landbouwgebied. Maar binnen dat kader is veel mogelijk. Pluimers noemt het belang van veel luisteren en verbinden. De bestuurscommissie gaat op ooghoogte in dialoog met bewoners, gebiedspartijen, maar ook met marktpartijen om te verkennen welke initiatieven deze betrokkenen allemaal zien. Maar het vergt ook lef. Pluimers: “Je moet stappen durven zetten zonder het perfecte eindplaatje in je hoofd te hebben.”

Meer weten over transities in het landschap?

Hoe richt je het landschap in voor de toekomst, in een tijd waarin er veel gebeurt en de druk op het landschap groot is? We schreven er een verdiepend artikel over.